Δασούλας, Φάνης, 2018
Ο C. Fauriel, περνώντας στις αρχές του 19ου αιώνα από το Μέτσοβο, καταγράφει με αρκετή παραστατικότητα μία επικήδεια θρηνητική παράσταση.
Συγκεκριμένα στην εισαγωγή του έργου του για τα ελληνικά δημοτικά τραγούδια περιγράφει τον σπαρακτικό θρήνο μίας νεαρής γυναίκας για τον νεκρό της άνδρα. Το γεγονός, ωστόσο, ότι αυτός ο σημαντικός συλλέκτης και μελετητής των δημοτικών μας τραγουδιών δεν παραθέτει αυτούσιο το μοιρολόγι, που αφηγείται η θρηνούσα, αλλά αρκείται σε μία έμμεση περιγραφή του θέματος, περιορίζει την αξία αυτής της σχετικά πρώιμης εθνογραφικής μαρτυρίας. Μπορούμε να υποθέσουμε εδώ ότι ο τρόπος παρουσίασης του τοπικού θρήνου από τον Fauriel δεν αποτελεί μία τυχαία επιλογή, αλλά υπαγορεύτηκε πιθανόν από την αδυναμία του να κατανοήσει τη γλώσσα που χρησιμοποιούσε η θρηνούσα. Είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε ότι ως το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα η προφορική επικοινωνία των κατοίκων του Μετσόβου και κατ’ επέκταση τα εθιμικά τους δρώμενα επιτελούνταν κυρίως στη βλαχική γλώσσα. Αυτή η επισήμανση καθιστά αντιληπτό ότι η εθνογραφική ανάγνωση του θρήνου και εν γένει των νεκρικών δρώμενων του Μετσόβου, ως έκφραση μίας παραδοσιακής κοινωνίας που έχει πλέον εκλείψει, θέτει εξ αρχής ένα βασικό ερευνητικό και κατ’ επέκταση μεθοδολογικό ζήτημα. Δομημένα γλωσσικά σε έναν προφορικό κώδικα ανάγουν σε βασική προϋπόθεση της διερεύνησής τους την ουσιαστική γνώση της τοπικής γλώσσας. Συνεπώς πέραν των εθνογραφικών παρατηρήσεων η ανθρωπολογική ερμηνεία αυτού του πολιτισμού καθιστά την εθνογλωσσολογική του προσέγγιση απαραίτητο μεθοδολογικό εργαλείο. Μέσα από αυτόν το διεπιστημονικό διάλογο θα διαπιστωθεί ότι, στις κοινωνίες του ελλαδικού χώρου, η πολιτισμική σημειολογία του θανάτου, ανεξάρτητα από τα δεδομένα της γλωσσικής του επιτέλεσης, συγκροτείται κατά ένα μεγάλο βαθμό από κοινές νεκρικές πρακτικές αλλά και κοινές μεταφυσικές αντιλήψεις.
Η θρηνητική παράδοση, καθώς έχει να κάνει απόλυτα με τη ζωή και τον θάνατο, υπήρξε ανέκαθεν μία εξαιρετικά συντηρητική διαδικασία. Τα μοιρολόγια, όσο διατηρήθηκαν, αποτέλεσαν την κατεξοχήν μορφή ποιητικής έκφρασης προαιώνιων λαϊκών αντιλήψεων αναφορικά με το θάνατο. Αυτή η ανθρωπολογική θέση δεν αναιρείται από το γεγονός ότι μεταξύ του προαναφερόμενου μοιρολογιού του Fauriel και αυτών που κατέγραψε η σύγχρονη εθνογραφική μελέτη στην περιοχή αναφοράς, δεν υφίσταται κάποια θεματική σύγκλιση. H παρατηρούμενη διαφοροποίηση δεν αντανακλά παρά το αποτέλεσμα της διερευνητικής μεθόδου που ακολουθείται. Η συγκριτική παράθεση των στοιχείων των δύο εποχών λειτουργεί στη περίπτωσή μας παραπλανητικά. Μία προσεκτική ανάγνωση του θρηνητικού λόγου, που διασώζει ο Fauriel, πιστοποιεί, ότι παρά την εκ μέρους του χρήση τού όρου μοιρολόγι, στην πραγματικότητα δεν παραθέτει κάποια μορφή ποιητικού θρήνου αλλά ένα αυτοσχέδιο θρηνητικό αφήγημα. Αυτό επικεντρώνεται στην εξιστόρηση ενός σημαδιακού ονείρου αναφορικά με το θάνατο του συζύγου της καθώς και στις δυσκολίες που την περιμένουν πλέον σχετικά με το μεγάλωμα των παιδιών της. Αν και η έμμεση καταγραφή αυτής της αφήγησης μάς αφαιρεί τη δυνατότητα γνώσης της γλωσσικής της δομής, από τα παρατεθειμένα στοιχεία αντιλαμβανόμαστε ότι η θρηνωδία αυτής της γυναίκας επιτελείται μέσω της χρήσης ενός αυτοσχέδιου πεζού λόγου. Συνεπώς, η απουσία ποιητικής έκφρασης δεν μας επιτρέπει να την εκλάβουμε ως κανονικό μοιρολόγι. Επιβεβαιώνεται ωστόσο μέσα από αυτή τη μαρτυρία ότι η νεκρική θρηνητική παράδοση του Μετσόβου εγγράφεται στη μακρά διάρκεια του χρόνου. Η αναζήτηση των αρχετυπικών της στοιχείων κατέστησε απαραίτητη την εθνογραφική προσέγγιση. Οι μεταφυσικές παραστάσεις, που ανιχνεύτηκαν στον θρηνητικό λόγο της περιοχής, συνιστούν τον πολιτισμικό απόηχο μίας λαϊκής κοσμολογίας, οι εσχατολογικές αντιλήψεις της οποίας δομήθηκαν στο παρελθόν. Αυτό το στοιχείο προσδιόρισε και τους άξονες της παρούσας μελέτης. Σε αυτήν επιχειρείται για πρώτη φορά μία αξιολόγηση του θρηνητικού λόγου του Μετσόβου. Έχοντας ως βασικό στόχο την κειμενική παράθεση και ανάλυση των επικήδειων και επιμνημόσυνων θρηνητικών ασμάτων της περιοχής επιχειρεί παράλληλα μία συνολική ανάγνωση των νεκρικών δρώμενων αυτού του πολιτισμού.
ΜΠΟΤΣΙ. ΤΟ ΘΡΗΝΟΛΟΓΗΜΑ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΜΕΤΣΟΒΟΥ
ΔΑΣΟΥΛΑΣ Γ. ΦΑΝΗΣ
ISBN 978-960-9446-242
Εκδότης ΙΣΝΑΦΙ
Χρονολογία Έκδοσης Ιούνιος 2018
Αριθμός σελίδων 100
Διαστάσεις 21×14
για παραγγελίες: fdasoulas@gmail.com
Πρωτοπορία, Public, Πολιτεία